BBC tarafından yayınlanan rakamlara göre, Fas'ta 8 Eylül'de meydana gelen 6,8 büyüklüğündeki depremde 3 binden fazla kişi hayatını kaybetti, binlerce kişi yaralandı ve 50,000'den fazla ev yıkıldı. Merkez üssü Yüksek Atlas Dağları olan depremde Tinmel camisi (neredeyse yıkılmak üzere olduğu bildiriliyor) ve Marakeş'teki eski Yahudi mahallesi de dahil olmak üzere önemli miras alanları zarar gördü.
Unesco Mağrip Ofisi Bölge Direktörü Eric Falt 21 Kasım'da yaptığı bir konuşmada, Unesco'nun "kültür ve eğitimi sürecin merkezine yerleştirerek Eylül ayında zarar gören maddi ve manevi unsurları" kurtarmak için Fas hükümetiyle birlikte çalışmaya hazır olduğunu söyledi. Bu yazının yazıldığı sırada herhangi bir spesifik plan açıklanmamıştı ancak Falt konuşmasında Unesco'nun İran, Nepal, Türkiye ve Suriye'de meydana gelen depremlerin ardından yaptığı çalışmalara işaret ederek, yıkımla ilgili ayrıntılı raporlar hazırlandığını ve yerel restorasyon mühendisleri için eğitim programları düzenlendiğini belirtti.
Fas Ulusal Müzeler Vakfı (NFM) direktörü Mehdi Qotbi, The Art Newspaper'a verdiği demeçte, vakıf ağında yer alan ve Marakeş’te yer alan üç müzenin - Dar El Bacha Müzesi, Dar Si Saïd Halı ve Dokuma Müzesi ile Jamaâ el-Fna Somut Olmayan Miras Müzesi - felaketten etkilendiğini söyledi. Depremin merkez üssü şehrin yaklaşık 70 km güneybatısındaydı. Hasar, "duvarlardaki yapısal çatlakları ve potansiyel çökme tehditlerini" içeriyordu. Özellikle Dar Si Saïd zarar gördü. Jamaâ el-Fna depremden en az etkilenen yapı oldu, ancak [müzede] yine de acil müdahale gerektiren hasarlar meydana geldi" diyor Qotbi.
Fas Jamaâ el-Fna Somut Olmayan Miras Müzesi'nde gerçekleştirilen onarımlar.
Fotoğraf: Musee patrimoine immateriel
Bu hasara karşılık olarak küresel fon Aliph Vakfı yeniden inşaya yardımcı olmak üzere 1.2 milyon dolarlık bir paket sağladı. NFM'den yapılan açıklamada, "Bağış, üç müzenin durumunu dikkatle değerlendiren ve her bir alan için ayrıntılı bir teşhis ve müdahale sağlayan uzmanların tavsiyelerini takiben stratejik olarak tahsis edilmiştir" denildi.
Sanatçılar da felaketten doğrudan etkilendi. Atlas dağlarının eteklerine yakın Tahnaout kasabasında yaşayan M'barek Bouhchichi, The Art Newspaper'a yaptığı açıklamada Kazablanka'ya yaptığı bir geziden döndüğünde atölyesinin ağır hasar gördüğünü söyledi. "Evim hâlâ ayakta ama sadece birkaç adım ötedeki atölyem ağır hasar görmüş. Oraya ulaşamadım." Başka bir atölye aradığını söylüyor.
Bouhchichi, daha uzak bölgelerdeki pek çok kişi için sonuçların özellikle ciddi olduğunu söylüyor. "Tahnnaout civarındaki dağlarda köylerin sessizliği ambulans sirenleri, helikopter sesleri ve etkileyici bir dayanışmayla doldu." Sanatçı, depremden etkilenen tanıdıkları, arkadaşları ve sanatsal projelerinde birlikte çalıştığı zanaatkârlar" olduğunu sözlerine ekliyor. "Onlara (ve birbirimize) destek olmak benim görevim" diyor.
Fas kurumları kriz karşısında hızlı davranarak yerel topluluklara yardıma öncelik verdi. Yves Saint Laurent Müzesi ve Musée Pierre Bergé des Arts Berbères'i yöneten Fondation Jardin Majorelle, hükümetin "evleri onarma ve yeniden inşa etme çabalarını desteklemek için" kurduğu Special Fund 126’ya 1 milyon Dirhem (yaklaşık 220.000 £) bağışta bulundu ve personeli bir kan bağışı kampanyası düzenledi. Galeri Comptoir des Mines, koleksiyonerleriyle birlikte çalışarak "kız öğrenciler için bir yuva" olan Dar Taliba binasının yeniden inşasına yardımcı olmak üzere 100.000 Euro topladı ve daha fazla bağış için planlama yapıyor. Afrika Çağdaş Sanat Müzesi Al Maaden'in (Macaal) arkasındaki kuruluş olan Alliances Group ise 100 yeni konutun ve bir okulun yeniden inşasını finansal olarak destekledi.
28 Ekim'de Fas'ın başkenti Rabat'ta, Mohammed VI Museum of Modern and Contemporary Art’ta düzenlenen ve Special Fund 126 için 542.000 Sterlin toplanan müzayedeye çok sayıda sanatçı, galeri ve sanat profesyoneli katkıda bulundu. Organizatörler 7 Aralık'ta Kazablanka'da bir müzayede daha düzenleyecek.
Charrat Mounat, (Maroc) (2017)
Ekim ayında United for Morocco müzayedesi kapsamında satılan baskılardan biri.
Bu dönemde 1-54 Sanat Fuarı ve Artists for Morocco kolektifi de kilit oyuncular oldu. Artists for Morocco, depremden sonra GQ Middle East'in genel yayın yönetmeni Samira Larouci, fotoğrafçı Anass Ouaziz ve tasarımcı Ismail Elaaddioui tarafından kuruldu. Hemen ardından, aralarında Yto Barrada ve Meriem Bennani'nin de bulunduğu sanatçıların baskılarını satışa sundu. Bugüne kadar yaklaşık 210.000 Euro bağış toplandı ve elde edilen gelir iki STK'ya aktarıldı: Gıda dağıtımı yapan bir kadın yardım kuruluşu olan Amal Kadın Eğitim Merkezi ve uzak köylere destek götürmeye odaklanan Rif Kabileleri Vakfı.
Larouci'nin ekibi ayrıca uzun vadeli altyapı gelişimini desteklemek için Rif Kabileleri ile sahada işbirliği yapıyor; buna bir okulun inşasına destek vermek de dahil. İhtiyaç sahiplerine kaynak ulaştırmak için de çalıştılar: bugüne kadar, etkilenen 16 köyde 2.767 kişiye 32 ton yardımda bulundular; çadır, yatak, battaniye, gıda, tahıl, hijyen ürünleri, şekerleme ve oyuncak tedarik ettiler.
Fatimazohra Serri, Gölgeli Huzur (2022)
Artists for Morocco'nun devam eden satışı kapsamında yer alan eserlerden biri.
Fotoğraf: Fatimazohra Serri, (Artists for Morocco'nun izniyle)
Larouci, dağlardaki yerli Amazigh topluluklarının uğradığı zararın boyutunu vurguluyor. "Yıkıcıydı çünkü bu sadece insanların binalarındaki birkaç çatlaktan ibaret değil. Bütün yapılar gitti, tarih gitti, aileler gitti, nesiller gitti, yerel camiler gitti". Elektrik, su ve diğer temel ihtiyaçlara olan talep o kadar fazlaydı ki, destek sağlamak için kolektifin hem personel sayısı hem de üretilen baskı hacmi dört katına çıktı. Baskı satışlarının "sanatın iyileştirme yeteneğine" örnek olduğunu söyleyen Glaoui, ileride "küresel sanatçıları Fas toplumuna entegre etmenin bir yolunu bulmayı", aynı zamanda sanata erişimi teşvik etmeyi ve yerel uygulayıcıların çalışmalarını uluslararası alanda tanıtmayı umuyor.
1-54'ün kurucu direktörü Touria El Glaoui, fuarın yardım sağlama konusunda benzer yaklaşımlar benimsediğini açıklıyor. Ekip, Faslı sanatçı Hassan Hajaj ile birlikte çalışarak Love Maroc adlı baskısını Ekim ayında Christie's'de düzenlenen bir günlük satışa sunmuş ve Atlas Dağları'ndaki kırsal topluluklarda yaşayan çocuk ve kadınların eğitimine odaklanan Assafou Derneği için 18.000 £'dan fazla bağış toplamıştı. Sanatçının Keshmara adlı eserinin sınırlı sayıdaki baskısı internet üzerinden satışa sunuldu. Baskı 900 £'dan başlayan fiyatlarla bağışta bulunmak isteyenler için istediğin kadar ver politikasıyla satışa sunuldu. 1-54'ün Londra edisyonu ayrıca bilet satış gelirlerinin %10'unun yanı sıra ticari ürünlerden elde edilen gelirin tümünü de bağışladı. Bu yılın avlu eseri de özel bir yankı uyandırdı: Faslı sanatçı Amine El Gotaibi tarafından yaratılan eser, deprem olduğunda geliştirme sürecinin son aşamasındaydı.
Faslı sanatçı Amine El Gotaibi'nin enstalasyonu Illuminate the Light'ın da yer aldığı Londra'daki 1-54 Çağdaş Afrika Sanat Fuarı'ndan bir görünüm.
Fotoğraf: Jim Winslet (1-54 Contemporary African Art Fair'in izniyle)
El Glaoui, 1-54'ün Marakeş'teki edisyonu da dahil olmak üzere yeni yılda daha fazla "etkinlik" düzenlemeyi umduğunu söyledi ve hızlı değişen haber döngüsünün riskleri konusunda uyardı. "İnsanlara bu durumun hâlâ devam ettiğini hatırlatmaya çalışıyoruz, ancak şu anda bunu tartışmak kolay değil çünkü çok daha yeni ve başka felaketler var."
Hem Larouci hem de El Glaoui soğuk aylar yaklaşırken çalışmaların devam etmesinin önemini vurguluyor. El Glaoui şöyle diyor: "Ziyaret ettiğim beş köyde insanların yarısı şu anda çadırlarda yaşıyor, yani başlarının üzerinde sağlam bir yapı yok... Bir köyü birkaç hafta içinde yeniden inşa edemezsiniz; bu daha çok kışı [ihtiyaç duydukları şeylere] sahip olarak geçirmeleri için onlara nasıl destek olabileceğimiz ile ilgili."
Hassan Hajjaj'ın Keshmara (2010) kitabının bir baskısını ayırtmak için partnerships@1-54.com adresiyle iletişime geçebilirsiniz.
