Paris’teki Maison européenne de la photographie (MEP, Avrupa Fotoğraf Evi),ulusal fotoğraf mirasının en zengin, aynı zamanda en özel parçalarının da arasında bulunduğu koleksiyon bölümü bünyesinde araştırmacı misafir programı düzenledi. İngiliz küratör ve yazar Lou Stoppard, 2022 Nobel Edebiyat Ödüllü Fransız yazar Annie Ernaux’nun Journal du dehors (Açık Hava Günlüğü, Gallimard, 1993) kitabının izini sürerek yaptığı keşiflerin sonuçlarını ilk kez sunuyor. 1985 ile 1992 yılları arasında kaleme alınan bu eser tam olarak bir günlük biçiminde değil, daha ziyade Annie Ernaux’nun 1975’te taşındığı Clergy ile Paris arasındaki toplu taşıma yolculukları sırasında görünen/duyulan ya da en azından “fark edilen” olayların sıralanmasıyla oluşturulmuş bir günlük biçiminde yazılmış. Nathalie Sarraute’un kısa ve sert yazını envanter yapma zevkiyle, Georges Perec’in tasviriyle, hem biçim hem de içerik açısından Roland Barthes’ın Göstergeler İmparatorluğu, Yazının Sıfır Derecesi ve Metnin Hazzı kitaplarıyla kesişiyor. Öyle ki Roland Barthes da “Le Message photographique”te (Fotoğrafik Mesaj) basın fotoğrafçılığı hakkında şunu vurguluyor: “Tasvir etmek yapıyı değiştirmektir, gösterdiğinden başka bir anlama gelir.”
Gerçekliğin bütün boyutları
Annie Ernaux’nun katkısıyla Lou Stoppard’ın oluşturduğu sergi, bu ifadeyi neredeyse ilk bakışta tersine çeviriyor: Kitapta “tasvir edilen”i fotoğraf aracılığıyla “gösteriyor”, duvarlardaki eserlerin arasındaysa en önemli alıntılar “sergileniyor”. Ancak kendine özgü nitelikleri sebebiyle cümle ile görüntü arasında hiçbir şey birbirine denk düşmediğinde bile her şey uyumlanıyor, birleşiyor ve paylaşılan anlamlardan, onların etrafında yankılanıyor.
Roland Barthes şöyle devam ediyor: “Basın fotoğrafı bir yandan üzerine çalışılmış, seçilmiş, oluşturulmuş, hepsi de çağrışım nedeni olan profesyonel, estetik ya da ideolojik saiklere göre işlenmiş bir şeydir; diğer yandan aynı fotoğraf yalnızca algılanıp alımlanmaz, okunur da...” Bu projeden çıkan da tam olarak bu: Kentsel mekân ve çeperinden merkezine dek orada yaşanan her şey toplumsal ve varoluşsal çağrışım nedenleri olan politik, ekonomik, ideolojik ve kültürel saiklere göre oluşturulmuş, inşa edilmiş, çalışılmış olaylar, durumlar, koşullar ve nihayetinde yaşantılardır.
Lou Stoppard’ın olağanüstü bir kesinlik ve incelikle oluşturduğu fotoğraf seçkisi beş bölüm boyunca –“Intérieur/Extérieur”, “La villesombre”, “Traversées”, “Lieux de rencontres” ve“Fairesociété” (İçerisi/Dışarısı, Karanlık Şehir, Karşılaşma Mekânları, Sosyalleşmek)– gerçekliği bütün boyutlarıyla sunuyor, bilhassa da “okunur” ve “duyulur” kılıyor. Pozisyonları, doğaları, kökenleri, kategorileri ne olursa olsun bu fotoğrafların bütünü, içinde çırpınmak ve her şekilde yaşamak zorunda kaldığımız bu dünyanın biçim ve simgesini gösteriyor özellikle. MEP’in duvarlarında istisnai görüntüler ortaya çıkarılıyor; bu görüntüler nihayetinde yaratıcıları tarafından yakalanan anlaşılmazlıkları, tutarsızlıkları, görsel yanılgıları aktarmayı başarıyor. Bir yandan bazı insanların fotoğrafa söylemek istedikleri, diğer yandan sessiz kalmaları ama bedenlerinin, hareketlerinin, ifadelerinin onları eleverişine tanık oluyoruz.
Jannine Niepce’in “H.L.M. à Vitry. Unemère et son enfant” (Vitry’de Toplu Konut: Anne ve Çocuğu, 1965) adlı fotoğrafını ele alalım. Sol kadrajı ikonik bir sosyal konut manzarasına, sağ kadrajıysa anne ve çocuğuna ayıran kompozisyonun ötesinde bu “poz”un tam olarak anlattığı şey anne ile çocuk arasındaki çelişki: Bir yanda annenin dışarıya dönük, aynı zamanda sabit, dik ve umutsuz profili, diğer yanda çocuğun annesinin yanağındaki, poz süresince cevapsız kalacak bir dikkati çekmek istiyormuş gibi görünen eli. Derinliği yürek parçalayan bir üzüntü ve hayal kırıklığını ortaya seren bir uçurum mevcut. Jean-Christophe Béchet, Jean-Philippe Charbonnier, Claude Dityvon, Luigi Ghirri, Richard Kalvar, Johan van der Keuken, IheiKimura, DaidōMoriyama, Ursula Schulz-Dornburg, Tony Ray-Jones, Issei Suda, Henry Wessel, Garry Winogrand ve Bernard Pierre Wolff’un imzasını taşıyan, insanın aklını başından alan diğer fotoğraflar da aynı şekilde ayrıntılandırılabilir.
Serginin ismi olan Extérieurs. Annie Ernaux et la photographie de (Dışarıdakiler: Annie Ernaux ve Fotoğraf) bir anda boşa düşüyor: Ziyaretçiler kendilerini çelişkili bir biçimde doğrudan bağlantı kurabilecekleri eşsiz ve şaşırtıcı içselliklere dalarken buluyor. Hepimiz bu olayları, durumları, koşulları zaman zaman görmüş, duymuş, fark etmiş, okumuş, yaşamışızdır. Sergiyi izlediğimiz yol boyunca Annie Ernaux’yuz ve fotoğrafın ta kendisiyiz. Fotoğraflardaki insanlar “o” ya da “onlar”, “siz” ya da “sizler” değil; onlar “ben”, “sen”, “biz”, hatta “bizler”iz. Bu sergi farklı bir biçimde bizimle buluşuyor, bir yazarın okuruna seslenmesi gibi bize sesleniyor.
• Extérieurs. Annie Ernaux et la photographie, 28 Şubat-26 Mayıs arasında Paris, Maisoneuropéenne de la photographie’de görülebilir.
