2023 sanat ticareti açısından zorlu bir yıl oldu. Christie’s 2023’ün ilk altı ayı için, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 23 düşüşle 3,2 milyar dolar küresel satış yaptığını bildirdi. Sotheby’s temmuz ayında kendi yarıyıl rakamlarını açıklamayı reddetti, bu da satışların düşüşe geçtiğine işaret ediyor.
Christie’s CEO’su Guillaume Cerutti, şirketinin yarıyıl sonuçlarını yorumlarken, “İstisnai iki yılın ardından Christie’s daha zorlu makro ortamın bir sonucu olarak 2023’ün ilk yarısında farklı bir pazara adapte oldu,” ifadesini kullandı.
Mayıs ayında Christie’s, Sotheby’s ve Phillips’in New York’taki modern ve çağdaş sanat müzayedeleri gözle görülür biçimde yetersizdi. Yükselen enflasyonun artan faiz oranlarıyla birleşmesinden ürken eser sahipleri, eserlerini satışa çıkarma konusunda isteksiz davrandı. Londra merkezli sanat müzayedesi analiz firması Pi-eX’in verilerine göre, üç müzayede evi toplam (komisyonlarla birlikte) 1,4 milyar dolar hasılat elde etti.Bu rakam, bir önceki yılın mayıs ayında elde edilen 2,5 milyar doların gözle görülür biçimde altında kaldı.
Ardından haziran ayında Londra’da flipped (değerinin altında alınıp hızla finansal avantaj sağlayarak satılan)genç sanat eserleri için yeniden satış müzayedeleri son derece hararetli geçti.Mayıs 2022’de New York’taki Sotheby’s’in The Now (Şimdi) satışı, çok istenen, bulunması zor isimlerin 23 yeni eserini satışa çıkardığında bir açık artırma çılgınlığı yaratarak 72,9 milyon dolara ulaştı. Bir yıldan biraz daha uzun bir süre sonra Sotheby’s The Now formatının 14 lot’luk Londra versiyonu bu haziran ayında 8,7 milyon pound(11 milyon dolar)getirdi. Burada talep çok daha ölçülüydü ve Sotheby’s satışını, Günther Förg’ün 2007 tarihli soyut eseri gibi, tanınmış isimlerin bazı eski eserleriyle şişirmişti. On yıl önce 62 yaşında ölen Förg’ün “şimdi”den çok “o zaman”a ait olduğu kesin.
Çağdaş sanat koleksiyonu yapan, Londra merkezli uzman sigorta şirketi Hiscox’un sanat ve özel müşterilerden sorumlu başkanı Robert Read,“Bir boğa piyasasının en üst noktasında insanlar gittikçe daha fazla spekülasyon yaparlar. Durgunluk sırasında ilk önce zarar görecek olan şey, sanat piyasasının en spekülatif parçalarıdır,” diyor.
Hiscox, bir piyasa analiz firması olan Art Tactic’le işbirliği yaparak kısa bir süre önce,yapılışının üzerinden henüz iki yıl geçmeden yeniden satılan wet paint(ıslak boya) eserlerin müzayede piyasasına ilişkin bir rapor yayımladı.Rapora göre 2022 yılında Christie’s, Sotheby’s ve Phillips bu tür 1.033 lot satarak bir önceki yılın satışlarına göre yüzde 116’lık bir artış sağladı.
Read, “Flipped eserlerin satışı ne kadar artarsa piyasada o kadar hararetlenir,” diyor. “Bu bir tür barometre.Bir noktada piyasa soğuğu hissedecek.”
Hem spekülatif “kırmızı çip” hem de yerleşik “mavi çip” pazarlarındaki satışların bir düzeltmeye tabi tutulduğu açık. Ancak tek seferlik parlak noktalar yüzeydeki ışıltısını koruyor. Gustav Klimt’in 1917-1918 tarihli“Dame mit Fächer”(Yelpazeli Kadın) portresi Sotheby’s’de Hong Konglu bir koleksiyoncuya satıldığında Londra’nın haziran müzayede sezonu hareketlendi, 85,3 milyon sterlin, Avrupa’da satılan herhangi bir eser için en yüksek müzayede bedeliydi.
“İnsanlar fiyatların düşüşe geçtiği bir piyasada satış yapmıyor”
Read ve diğerlerinin belirttiği gibi, satışlardaki bu genel düşüşün en azından üst düzeyde, çöküşe benzer bir şeye dönüşmesi pek olası değil. Read, “Bu tıpkı konut piyasası gibi,” diyor. “İnsanlar fiyatların düşüşe geçtiği bir piyasada satış yapmaktan hoşlanmazlar. Birdenbire arz daha sınırlı hale gelir.”
Yüksek faiz oranları, bazı spekülatörleri ve çok varlıklı olmayan alıcıları sistem dışına itmiş ve genel ekonomik tedirginlik bazı büyük oyuncuların satış konusundaki hevesini kırmış olabilir. Ancak sanat dünyasının birkaç yüz ultra zengin koleksiyoncudan oluşan çekirdek grubu, öz varlıkları açısından kayda değer bir küçülme yaşamasa da,etkinliklerinde gerçek anlamda bir azalma yaşadı.
Sıklıkla söylendiği gibi sanat piyasası yalnızca tek bir tane değil birden fazla piyasadır. Örneğin haziran ayındaki Art Basel’da Hauser&Wirth, Pace, David Zwirner ve White Cube gibi uluslararası alandaki en büyük “marka”ların satıcılılarının basın sorumluları, 2023 Art Basel & UBS Sanat Piyasası Raporu’nun“ en üst kademede faaliyet gösteren satıcılar”ın “en alt kademedeki akranlarına kıyasla önemli ölçüde daha iyi satışlar kaydettiği” bulgusunu doğrularcasına, her zamanki uzun satış listelerini yayımladılar.
Sanat eserlerinin varlıklı sahipleri, fuar standından daha ihtiyatlı bir içerikle büyük isimlerden yadigâr eserleri sunmaya istekli görünüyordu. Örneğin Pace, Joan Mitchell’in 14 milyon dolar değer biçilen 1963 tarihli “Girolata Triptych”(Girolata Triptik) tablosunu özel bir koleksiyondan konsinye olarak satmayı başardı.
Ancak Berlinli danışman Michael Short’a göre diğer katılımcılar masraflarını karşılayabildikleri için minnettarlardı ve birkaçı da Amerikalı alıcıların eksikliğinden yakınıyordu. “Orta kademe galeriler, her şeyin yolunda olduğunu düşünüyordu. Daha genç galerilerse ‘spekülatif koleksiyon’ için Amerikalılara bel bağlıyordu,” diyor Short. Görünen o ki bir yıl içinde Avrupa’ya sadece bir kez gitmeyi planlayan, uzak mesafeden gelen ziyaretçiler için Art Basel’ın ekim ayındaki kardeş fuarı Paris+ giderek daha cazip bir alternatif haline geliyor.
Mega galerilerin ve küçük satıcıların farklı piyasalarda faaliyet gösterdikleri hissi, temmuz ayında Art Basel’ın sadık bir katılımcısı olan Mayfair merkezli Simon Lee Gallery’nin yönetime girmesiyle güçlendi. Bu arada Companies House’a yaptığı son tescillere göre 2021 yılında 93,3 milyon sterlin ciro elde ederek vergi sonrası kârı 13,2 milyon sterline varanİngiltere merkezli Hauser & Wirth de, Batı Hollywood, New York, Los Angeles şehir merkezi, Monaco, Zürih, Londra, Paris veSomerset galerilerindeki satış amaçlı sergilerinden oluşan sonbahar programını açıkladı.
Brükselli koleksiyoner Alain Servais, sanat dünyasının önde gelen işletmelerinin genişlemesine ve konsolidasyonuna atıfta bulunarak, “Bir sanayileşme süreci yaşanıyor,” diyor. “Muazzam bir müşteri ve para akışı var. Mesele sadece yağan yağmuru toplayacak kadar büyük bir kova yaratmak.”
Parisli sanat simsarı Emmanuel Perrotin, büyük kovalara kesinlikle inanıyor. Haziran ayında hali hazırda dünya çapında on galeriye sahip işletmesini büyütmek için şirketinin yüzde 60 hissesini Fransız yatırım şirketi Colony IM’e satma sürecinde olduğunu açıkladı.
Ancak mevcut tüketim kültürümüzde sanat satmak, lüks mallar satmak gibi, markanın gücü kadar kovanın büyüklüğüyle de ilgili; bilhassa da bu işe yeni giren birinin bu özel oyunda güvenilir bir cüzdana sahip olmak için beş ya da altı haneli, hatırı sayılır bir meblağ harcaması gerektiğinde.
Marka tarafından yönlendirilen alıcılar
New Jersey kökenli koleksiyoner ve yazar Clayton Press, “Marka çok önemli,” diyor ve bir çağdaş sanat eseri satın aldıklarında alıcıların finansal açıdan bir riske girdiklerini vurguluyor. “Güvenilir bir marka istiyorlar,” diye ekliyor. “Bilinen kurumlarla, geçmişte, hatta yakın geçmiştebaşarılı olmuş şeylerle rahat ediyorlar.”
TheNew York Times’a verdiği son röportajda, insanlar için“markanın her zamankine kıyasla daha yönlendirici olduğu”nu söyleyen Art Basel’ın CEO’su Noah Horowitz, “Biz bir marka olduğumuz için Art Basel’daki galerilerden alışveriş yapıyorlar,” diyor. New York’taki Armory Show ve Expo Chicago’yu satın almayı kabul ederekkendi kovasını genişleten rakip fuar organizatörü Frieze de bir marka. Yayoi Kusama, Damien Hirst, KAWS, Anish Kapoor ve hatta Ai Weiwei gibi tanınmış sanatçılar marka haline geldi. Hauser & Wirthve (LVMH lüks ürün grubunun icra kurulu üyesi Delphine Arnault’yu yenilenen yönetim kuruluna alan) Gagosian gibi mega galeriler Christina Quarles ve Jadé Fadojutimi gibi yükselen yıldız sanatçıları hızla güvenilir ve pahalı uluslararası markalara dönüştürme gücüne sahip.
“Markalaşma sanat piyasasının geleceğidir. Bu kaçınılmaz bir sonuç,” diyor Berlinli danışman Michael Short. “Bu kolay bir güvence. Markalaşma kültürel sohbetin yerini alıyor.”
Önemli bir nokta daha var. Christie’s’in ilk yarıyıl sonuçlarının kayda değer en olumlu yanı, satışların bir önceki yılın aynı dönemine göre artış gösterdiği lüks kategorisi oldu. Satışlar 590 milyon dolara fırlayarak 2022’nin aynı dönemine göre yüzde 43’lük bir artış gösterdi ve şirketin bu sektörde şimdiye kadarki en yüksek ilk yarı toplamına ulaştı. Batılı lüks markalara düşkünlükleriyle tanınan Asyalı müşteriler, Çin ekonomisindeki yavaşlayan büyümeye rağmen lüks müzayede satış gelirlerinin yüzde 38’ini sağlayarak en büyük katkıyı koydular.
Doğru, enflasyon birçok ülkede düşüyor. S&P 500, 2023 yılının ilk yedi ayında yüzde 20 değer kazandı. Kasım ayında New York’ta düzenlenecek önemli satış serileri AAA-kalitesindeki koleksiyonları çekebilir.
Ancak Art Basel&UBS Sanat Piyasası Raporu’na göre 2011 yılından bu yana küresel sanat piyasasına yeni alıcıların akın ettiği konuşulsa da, tahmini yıllık satışlar 68 milyar dolar ile 63 milyar dolar arasında kalmıştır. Geçtiğimiz yıl dünyanın önde gelen lüks ürün grubu LVMH, 2021’e göre yüzde 23’lük bir artışla 85,9 milyar dolar gelir elde etti.
Lüks mallara odaklanan tek bir şirketin bir yıl içinde tüm küresel sanat piyasasından daha fazla ciro yapması ve çift haneli büyüme kaydetmesi, her şeyin bir mantığa oturmasını sağlıyor. Açıkçası artık her şey, büyük markalar ve büyük kovalarla ilgili.
