Winston Churchill’in puro içme tutkusunun, oturma odasındaki Claude Monet nehir manzarası üzerinde kir birikmesine katkıda bulunduğu kesin. Londra’daki Charing Cross Köprüsü’nü tasvir eden tablo, Churchill’in Kent kırsalındaki evi Chartwell’in sahibi olan National Trust’ın koruması altında. Yeni restore edilen “Charing Cross Bridge” (Charing Cross Köprüsü), Courtauld Gallery’nin Monet and London: Views of the Thames (Monet ve Londra: Thames Manzaraları, 19 Ocak 2025’e kadar) adlı iddialı sergisinde ilk kez görülebilecek. Sergide Monet’nin 21 Londra manzarası bulunuyor.
Tablodaki imza ve tarih 1902 yılını gösterse de, Monet aslında bu tabloya 1899 sonbaharı veya 1900 başında Londra’ya yaptığı ziyaret sırasında başlamıştı. Ancak Monet’nin tabloyu aynı zamanda satışını da yaptığı 1923 yılında tamamladığı anlaşıldı. Yaptığı en önemli değişiklik tuvalin üçte birlik kısmında sudaki yansımalara ve gökyüzüne geniş sarı renkli alanlar eklemekti. Havayla taşınan kirin birikmesi ve verniğin koyulaşması bu sarı rengin giderek daha belirsiz hale gelmesine yol açtı. National Trust konservatörü Rebecca Hellen, şöminelerden kaynaklanan is lekesiyle birlikte sigara içen insanların da “yüzeydeki kire katkıda bulunmuş” olabileceğini belirtti.
Chartwell’de 40 yıl yaşayan Churchill genellikle günde 10 büyük Küba purosu içerdi. Çalışma odasının yanındaki küçük odada yaklaşık 4.000 puro depolamıştı. Fotoğraflarında sıklıkla puro içerken görülüyordu ve puro neredeyse kişisel amblemi haline gelmişti.
CHARTWELL: © NATIONAL TRUST IMAGES, FOTOĞRAF: ANDREAS VON EINSIEDE
Monet bu tablo üzerinde çalışmaya, kaldığı Savoy Hotel’in üst katındaki balkonda başladı. Balkon 1864’te yapılan köprüye ve daha uzaktaki Parlamento Binası’na bakıyordu. Londra’nın kendine özgü sarı sisli havası sanatçıyı çok etkilemişti. Hatta 1901’de eşi Alice’e yazdığı mektupta da “olağanüstü sapsarı sis”ten bahsetmişti. Aslında bu sis büyük oranda şehirde yakılan kömürden çıkan kükürtten kaynaklanıyordu. Monet, “Charing Cross Bridge”in kompozisyonunu 1899-1900 arasında oluştursa da, 1902’de Giverny’deki stüdyosunda üzerinde bazı düzeltmeler yaptı. Resim 1923 yılında (ölümünden üç yıl önce) satılana kadar bu stüdyoda kaldı. Monet o yıllarda tabloda büyük değişiklikler yaparak sarı sisi yoğunlaştırdı. Ayrıca Parlamento Binası’nın kulelerini de en sağdaki gerçek konumlarından manzaranın ortasına biraz daha yaklaştırarak daha görünür hale getirdi.
“Charing Cross Bridge”, Parisli bir simsara götürüldükten sonra eczacı girişimci Henri-Edmond Canonne tarafından satın alındı. 1942’de satılan tabloyu 1949’da da Amerikalı edebiyat temsilcisi Emery Reves aldı. Churchill için çalışan Reves, Monet’yi o dönemde parlamentoda muhalefet lideri olan müşterisine vermek için özellikle satın almıştı.
Bu eşsiz hediyenin ardındaki hikâyeyi 2007’de The Art Newspaper ortaya çıkardı. Reves 23 Aralık 1949’da Churchill’e mektup yazmıştı: “Monet’nin en sevdiğiniz ressam olduğunu bildiğim için aylardır iyi bir tablosunu bulmaya çalışıyordum. Lütfen dostluğunuza duyduğum minnettarlığın çok küçük bir simgesi olan bu hediyeyi kabul edin.”
Reves mektubunu şöyle sonlandırıyordu: “Westminster’ı kaplayan sisi dağıtacağınızı umduğum mutlu bir 1950 dilerim.” Churchill 1945’te başbakanlık unvanını İşçi Partisi lideri Clement Attlee’ye kaptırdı ancak 1951’de tekrar başbakan oldu. Churchill’in randevu defterindeki bir not, mektuptan üç sonra 26 Aralık’ta Reves’i öğle yemeğine davet ettiğini ortaya koydu.
“Parıldayan gökyüzünde” süzülmek
Kendisi de yetenekli bir amatör ressam olan Churchill çok sevdiği Parlamento Binası’nı da içeren “Charing Cross Bridge”den çok etkilenmiş olmalıydı. Churchill 1935’te Monet’nin Normandiya kıyılarını resmettiği deniz manzarasının kopyasını yaptı; 1948’deyse Painting as a Pastime (Hobi Olarak Resim Yapmak) adlı kitabında Monet’nin ve diğer üç Fransız ressamın eserlerini “parıldayan gökyüzü”nde süzülmek ifadeleriyle nitelendirdi.
Şimdi bir parlamento üyesine Monet hediye edilse bu hediyenin Parlamento Üyelerinin Mali Çıkar Kaydı’nda beyan edilmesi gerekirdi (ve kesinlikle medyada fırtınalar kopardı) ancak o dönemde böyle durumlar şahsi kabul ediliyordu. Churchill’e hediye edilen Monet tablosu, yaşamı boyunca yalnızca kendisine yakın olanların bildiği bir sır olarak kaldı. Tablonun Churchill’de olduğu, sanatçıların eserlerinin yer aldığı 1985 tarihli kapsamlı Wildenstein Kataloğu’nda bile kayıtlı değildi.
Churchill, “Charing Cross Bridge”i Chartwell’in misafir odasına, aile evinin kalbine astı. Siyasi ve edebî çalışmalarla geçen zor bir günün ardından genellikle elinde puroyla bu odada dinlenirdi. 1965’teki ölümünden sonra Chartwell ve içindekiler National Trust’a devredildi. Ama Monet hep aynı duvarda kaldı ve Courtauld sergisine kadar da hiç ödünç verilmedi.
National Trust’ın Knole’daki Royal Oak Vakfı Konservasyon Stüdyosu’nda (Royal Oak Foundation Conservation Studio) çalışan Hellen artık görevini tamamladı. Ağustos ayında stüdyoyu ziyaret ettiğimizde tablonun neredeyse tamamı temizlenmiş, yalnızca sol alt köşede geçici olarak sıkışmış kirle dolu, rengi solmuş, orijinal olmayan vernik lekesi kalmıştı.
Hellen’ın amacı, tablo yüzeyini 1923’te Giverny’deki stüdyosundan satın alındığı sırada “Monet tarafından bırakıldığı” haline geri döndürmekti. Ufak tefek boya kayıplarına rötuş yapmamaya karar verdi.
Çerçevenin konservasyonu da yeni tamamlanmıştı. Yaldızlı çerçeve 20. yüzyılın başından kalma Fransız tarzıydı ve büyük olasılıkla tabloyu 1923’te Monet’den satın alan simsar tarafından eklenmişti. Muhtemelen o dönemde Monet’nin sanat ticaretinde artan itibarına işaret eden oldukça gösterişli bir çerçeve olduğu düşünülüyordu.
Reves’in “Charing Cross Bridge”ene kadar ödediği kayıtlı değil ancak Monet’nin Londra’yı resmettiği diğer iki tablo 2022 yılında Christie’s’te 65 milyon dolar ve 76 milyon dolara satıldı. Bunlardan “Waterloo Bridge, Veiled Sun” (Waterloo Köprüsü, Gizlenmiş Güneş, 1903) şimdi özel bir koleksiyoncuda, “Le Parlement, effet de soleil” (Parlamento Binası, Günbatımı, 1903) ise Hasso Plattner’ın koleksiyonunda ve Potsdam’daki Museum Barberini’ye ödünç verilmiş durumda. Bu iki tablo Courtauld sergisinde Churchill’in tablosuna eşlik edecek.
Courtauld’daki serginin küratörü Karen Serres, Churchill’in tablosunu ödünç aldıkları için çok mutlu: “İngiliz kamu koleksiyonunda yalnızca iki Thames manzarası bulunuyor ve biri de bu; diğeriyse Galler Müzesi’nden geldi. Kaynak belirleme ve konservasyon işlemlerinden sonra hem bizim açımızdan hem de Chartwell açısından mutlaka görülmesi gereken bir resim haline geldi.”