NFT’lerin yükselişi sanat eserinin mülkiyet yapıları üzerine konuşmaları teşvik etti, peki ya galeriler ve platformlar gibi diğer güçlü oyuncuların mülkiyeti ne olacak? Nihayetinde bu tartışmalar aynı ezelî soruya yöneliyor: Sanatın finansal olarak nasıl mümkün kılındığı ve desteklendiği.
Sanatın nasıl finanse edildiği ve bunun ne gibi etkileri olduğu sorunu yeni değil. Sanatın ilk hamileri kurumsal dinlerdi ve ortaya çıkan sanat eserleri hem Kilise’nin hem de kesenin ağzını memnun etmek isteyen sanatçıların değerlerini yansıtıyordu. Ulusal olarak finanse edilen sanat eserleri de farklı değil.
Leo Tolstoy, sanatın profesyonelleşmesinin, iyi eserlerin yaratılmasını engellediğini düşünüyordu. 1897 tarihli Sanat Nedir? eserinde, sanatçıların işlerini tam zamanlı yapmaları için finanse edilmemeleri veya teşvik edilmemeleri gerektiğini savunuyordu.
Aralık 2020’de Microsoft’un bir Sol LeWitt uygulamasını finanse etmesiyle ilgili yayımlanan makalede, teknoloji dünyasının sanat dünyasıyla nispeten sınırlı bir ilişki kurduğundan, bunu da teknoloji endüstrisinin değerlerini yansıtan sanat eserleri ve sanatçılara destek vererek yapma eğiliminde olduğundan bahsetmiştik.
Risk sermayesi: Silikon Vadisi’nin sevgilisi
Her finansman yapısının görünür ve görünmez kısıtlamaları olduğunu kabul ederek, Silikon Vadisi start-up’ları tarafından popüler hale getirilen ve şirketlerin, şirketteki bir öz sermaye hissesi karşılığında finansman aldığı risk sermayesine dönüyoruz.
Bu örneklerden birinde, 2022 boyunca Art Basel etkinliklerinde Tezos Vakfı’yla birlikte tura çıkan generatif sanat platformu fxhash, DAO’lar ve Tezos Vakfı’nın risk sermayesi karışımından 5 milyon dolar tohum yatırımı topladığını duyurdu. Ekosistem büyümesinde uzmanlaşmış, Berlin merkezli erken aşama yatırım şirketi 1kx bu yatırıma öncülük etti. 1kx, fxhash’i finanse ederek generatif sanatın ekonomik potansiyeline yatırım yapmanın yanı sıra merkezi olmayan bir bulut depolama şirketine ve içerik, ticari mal, oyuncak, dijital koleksiyon ürünleri üreten Pudgy Penguins’e de yatırım yaptı.
Tezos ekosisteminin Londra’daki merkezi TriliTech’in sanat müdürü Valérie Whitacre, fxhash’in generatif sanat yaratma, toplama ve paylaşma araçlarının yanı sıra etkileyici iki milyon benzersiz işlemine atıfta bulunarak, platformun geleneksel sanat dünyasının hem içinde hem de dışında büyüme potansiyeli olduğunu düşünüyor.
Paradan daha fazlası
Her teknoloji start-up’ında olduğu gibi, sanat dünyasında da girişim desteğinin paradan daha fazlası olduğu anlaşılmalıdır. Start-up’lar genellikle doğru topluluklar ve liderlerle bağlantı kurmalarına yardımcı olabileceğini umdukları kişilerden girişim fonu alır. Örneğin, generatif sanatçı Casey Reas da fxhash’e melek yatırımcı olarak yatırım yapmıştır; bu terim, öz sermaye karşılığında küçük işletme girişimlerini finanse etmeye odaklanan varlıklı özel yatırımcılar için kullanılır.
Casey Kauffmann’ın “Drive Time #7” ve “Drive Time #25” (Sürüş Zamanı) adlı eserleri 17 Ağustos’tan itibaren Femmebit küratörlüğünde Feral File’ın In Medias Res (Her Şeyin Ortasında) adlı sergisinde yer alacak.
Reas ve risk sermayesi fonları bir başka önemli sanat/teknoloji platformu olan Feral File’ın da temelini oluşturmuştu. Reas ve teknoloji girişimcisi Sean Moss-Pultz ilk olarak 2005 yılında MIT Media Lab’de tanıştı. O zamana kadar Reas, Net Art dünyasında ün kazanmıştı, ki bu da yeterince takdir edilmediğini söylemenin bir başka yolu. Olia Lialina gibi aydınların yer aldığı Net Art, inanılmaz bir yaratıcılık ve topluluk deneyimi yaşamıştı ancak neredeyse hiç pazarı yoktu.
O sıralarda Moss-Pultz, kitlesel fonlamayla üretilecek –şu an durdurulmuş bir proje– açık kaynaklı bir cep telefonu ailesi oluşturmak için OpenMoko adlı bir şirket kurma sürecindeydi. 2014’e gelindiğinde Moss-Pultz, başlangıçta, finansal olmayan varlıkların ya da şimdi kripto para birimi olarak düşündüğümüz şeyin, dijital mülkiyetinin geçerli kılınması yoluyla geleneksel olarak banka kullanmayan nüfusa hizmet etmeyi amaçlayan Bitmark adlı bir şirket kurdu.
Moss-Pultz, Reas’ı danışman olarak işe aldı ve 2016’da, “arkadaşlar ve aile” çekirdek yatırımını ortaya attı. Moss-Pultz, merkezi olmayan doğrulama mekanizması ile dijital mülkiyeti kendi neslinin teknolojisi olarak tanımlamıştı; bu teknolojinin kullanılabileceği en iyi uygulama arayışı şirketini sonunda –hepsinde Reas’ın aktif danışman olarak rol aldığı– sağlık verileri (2018), müzik endüstrisi (KKBOX, 2019) ve kişisel verilerle buluşturacaktı.
Ayrıca Moss-Pultz, Facebook’un kişisel verilerini kötüye kullanmasından rahatsız olan ve kontrolü geri almak isteyen Facebook kullanıcıları için bir “kaçış kapısı” olarak tanımladığı Spring üzerinde de çalışıyordu. Bu diğer keşifler boyunca Bitmark ekibi sürekli olarak blok zinciri teknolojisinin sanat uygulamalarını denedi. 2017’de Bitmark, sanatçıların tasdikli mülkiyet sistemi içinde birbirleriyle dijital sanat eseri ticareti yapmalarına imkân tanıyan, şimdilerde ünlenen bir sergi ve deney olan A to P’yi finanse etti.
Feral File’ın ortaya çıkışı
Reas, 1971 tarihli Siegelaub-Projansky Anlaşması olarak bilinen ve hem Reas hem de Moss-Pultz’un dijital sanat satışındaki eksik parça olduğunu düşündükleri, pek bilinmeyen bir yasal sözleşmeye rastlamıştı. Sanatçı Seth Siegelaub, hakları, telif ücretlerini ve sorumlulukları belirlemek için avukat Robert Projansky’yle birlikte çalıştı. Amaçları sanatçılar, koleksiyonerler ve galeriler arasındaki eşitsiz güç dinamiklerini ele almaktı. “Sanat piyasasının ve kurumunun merkezî yapısını dağıtmak” istiyorlardı. Bu, Bitmark’ın değerleriyle çok uyumluydu, bu nedenle şirket finansal desteğe devam etti. Ortaya çıkan platform ve akıllı sözleşme Feral File olarak tanındı; Reas’ın küratörlüğünü yaptığı aylık sergilerde hâlâ bu isim kullanılıyor.
Feral File, bu a2p sergisinin çekirdeğinden ortaya çıktı. Burası hâlâ sanatçıların birbirleriyle işbirliği yaptığı ve bir araya geldiği bir yer ancak artık halka açık. 2019 yılına gelindiğinde Bitmark, müzik endüstrisindeki deneyimlerinden öğrendiği akıllı sözleşme işlevselliğini telif hakkı paylaşımlarına uyguladı ve ayrıca Bitmark blok zincirini daha popüler Ethereum ile Tezos blok zincirlerine bağladı.
Feral File şu anda dijital sanat eserlerinin sergilenmesi için önde gelen platformlardan biri. Sanatçıları, piyasaya çıkıp kamunun dikkatini çekmeye başlamalarının ilk günlerinde keşfedip desteklemesiyle tanınıyor. fxhash’in aksine, Feral File doğrudan risk sermayesi tarafından finanse edilmiyor. Finansal desteği risk sermayesinden alan bir start-up’ın finansman sağladığı bir ürün veya deney.
Sanat alanında risk sermayesi finansmanı giderek yaygınlaşıyor ancak başka yatırım yapıları da mevcut:
•Yeni fiziksel sanat eserlerinin alım ve satımında sanatçılar, simsarlar ve koleksiyoncular arasındaki yerleşik etkileşimin dijitalleştirilmiş bir versiyonuna ev sahipliği yapmak için blok zincirini kullanan bir platform olan Arcual’ın hissedarları MCH Group, LUMA Foundation ve BCG X’tir. Halka açık bir şirket olan MCH, yüzde 67,5’lik payla çoğunluk hissedarıdır.
•LACMA’nın Sanat ve Teknoloji Laboratuvarı, Silikon Vadisi şirketlerinden gelen hibe fonlarını yeni teknolojilerle deneyler yapan sanatçılara veriyor.
•Sanat pazarı ve VR platformu Artland kısa bir süre önce Kopenhag merkezli yatırım şirketi Velocity Capital ApS tarafından satın alındı.
Her modelin farklı baskıları ve yararları var ancak şu net ki sanatın nasıl ve neden finanse edildiği konusu her zamankinden çok çeşitlilik gösteriyor, teknoloji endüstrisi modelleri sanat dünyasına ulaşıyor.